Spectaculaire verkiezingsuitslag
13 september 2012De uitslag van de Tweede Kamer verkiezingen van 12 september 2012 is spectaculair. Met 41 zetels voor de VVD en 38 voor de PvdA heeft Nederland sinds lange tijd weer twee grote traditionele partijen. De VVD heeft daarbij qua zeteltal de vroegere positie van het CDA overgenomen. Alle andere partijen zijn naast de Grote Twee kleintjes of dwergen op verschillende plekken in het politieke spectrum. Nog maar een paar weken geleden leek het erop dat de twee partijen op de extreme flanken van links en rechts –SP en PVV - samen tegen de zestig zetels zouden halen; nu zijn er dat niet meer dan 30.
Mark Rutte heeft uiteindelijk zijn premierbonus binnen gehaald. Dat is knap in een tijd van bezuinigingen en economische problemen. Veel van zijn collega’s in andere Europese landen zijn daartoe niet in staat geweest. De prestatie van Diederik Samsom is fenomenaal. Vergeleken bij de peilingen bij zijn aantreden als politiek leider van de PvdA, nog maar vijf maanden geleden, is het zetelaantal van zijn partij gegroeid van 13 naar 38. In korte tijd is zijn politieke natuurtalent volledig ontwikkeld.
De situatie van het CDA is dramatisch. Van de 54 zetels van Ruud Lubbers naar de 13 zetels van Sybrand Buma. Van deze trotse, soms arrogante wendbare middenpartij is weinig overgebleven. Groen Links bevindt zich in een vergelijkbare positie. Van de tien zetels van Femke Halsema naar 4 schamele zetels voor Jolande Sap. Beide partijen zijn slachtoffer van interne problemen. Bij het CDA over de deelname van de partij aan de door de PVV gedoogde coalitie met de VVD. Bij Groen Links het onhandige interne gekrakeel van de afgelopen maanden. Er zijn weinig politici die hun eigen partij zoveel schade hebben berokkend als Tofik Dibi.
Leedvermaak is een slechte eigenschap, zeker voor (oud)politici, maar ik wil mijn vreugde over het verlies van de PVV toch niet verhullen. Ook deze partij had last van intern geruzie. Maar de reden van het grote verkiezingsverlies is een groeiende afkeer van de kiezers van loos populisme. De kritiek van Wilders op de Europese samenwerking wordt door velen ten dele onderschreven, maar zijn van dik hout zaagt men planken verhaal wordt steeds ongeloofwaardiger.
PVV en SP zijn ook slachtoffer van het strategisch stemmen door zeer veel kiezers. Toen het duidelijk was dat de strijd om de grootste partij een nek aan nekrace tussen Rutte en Samsom was geworden, verloren SP en PVV veel kiezers aan de PvdA en de VVD. Ook Groen Links was de dupe van deze situatie. Het is knap dat D66 toch in staat is geweest een winst van twee zetels te boeken.
Het is thans van het allergrootste belang dat er snel een stabiel kabinet wordt gevormd. Dat zal niet makkelijk zijn, omdat met deze verkiezingsuitslag de politieke tegenpolen VVD en PvdA tot elkaar zijn veroordeeld. Rutte en Samsom moeten er vanaf vandaag constructief aan werken om tot een twee-partijencoalitie te komen. Een coalitie van drie of vier partijen vergroot de kans op onoverbrugbare meningsverschillen, zoals wij de afgelopen tien jaar hebben gezien.
Complicatie is de Eerste Kamer, waar VVD en PvdA samen geen meerderheid hebben, ook niet met D66 erbij; wel met het CDA. Dat is een reden om wel tot een bredere coalitie te komen, waarbij de meerderheid in de Eerste Kamer dan belangrijker is dan het risico van interne ongelukken. CDA en D66 zouden er dan tevens toe kunnen bijdragen om de grote meningsverschillen tussen PvdA en VVD te overbruggen. Anderzijds is regeringsdeelname van de grote verliezer CDA toch moeilijk voorstelbaar.
In ieder geval is snelheid geboden bij de formatie. Europa en de wereld draaien door en het is niet verantwoord dat Nederland daarin nog vele maanden met een demissionair minderheidskabinet van VVD en CDA geen volwaardige rol kan spelen. Nu de Tweede Kamer een veel grotere rol dan vroeger speelt bij de formatie, moet zij aan de te benoemen informateur(s) en formateur opdragen om voor 1 november een kabinet te vormen. Als dat niet lukt zou men moeten gaan werken aan andere vormen van kabinetsformatie, zoals een extra-parlementair kabinet.